Πώς έγραψα τον Υπηρέτη

«Εν μέσω των εργασιών και των ενασχολήσεων μου, έρχεται ένα γράμμα από τη Βενετία να με ταράξει, και θέτει όλο μου το αίμα μου και το πνεύμα μου εν κινήσει. Ήταν ένα γράμμα από τον Σάκκι. Ο κωμικός αυτός επέστρεφε από την Ιταλία. Με γνώρισε στην Πίζα, μου έστειλε μια κωμωδία, κι μου έστειλε ο ίδιος το θέμα επί του οποίου με άφηνε ελεύθερο να εργαστώ με τη φαντασία μου. Τι πρόκληση για μένα! Ο Σάκκι ήταν ένας εξαιρετικός ηθοποιός, η κωμωδία ήταν το πάθος μου. Ένιωσα να ξαναγεννιέται μέσα μου το παλιό γούστο, η ίδια φωτιά, ο ίδιος ενθουσιασμός. Ήταν ο Υπηρέτης δυο αφεντάδων το θέμα που μου πρότεινε. Έβλεπα τι ρολό θα μπορούσα να ανασύρω από το θέμα του έργου και τον πρωταγωνιστή ηθοποιό που θα έπρεπε να τον παίξει. Πέθαινα από επιθυμία να προσπαθήσω ακόμη… Δεν ήξερα πώς να το κάνω… Οι δίκες, οι πελάτες πλημμύριζαν τον τόπο… Όμως ο καλός μου ο Σάκκι… Όμως ο Υπηρέτης δυο αφεντάδων… Πάμε ακόμη για αυτή τη φορά… Αλλά όχι… Αλλά ναι… Τελικά γραφώ, απαντώ, εμπλέκομαι».
Κάρλο Γκολντόνι

Κατ΄ αυτόν τον τρόπο ο Γκολντόνι, στο τεσσαρακοστό ένατο κεφάλαιο του πρώτου μέρους των Απομνημονευμάτων, ανακαλεί τη συγγραφή του Υπηρέτη: και στο τέλος δεν μένει παρά να προστεθεί αυτού του διαφωτιστικού σημειώματος – ακόμα κι αν δεν βρισκόμασταν στην Πίζα το 1745 – ότι οι «εργασίες» είναι οι επαγγελματικές υποχρεώσεις «στα Δικαστήρια και την Ποινική Δικηγορία» και οι «ενασχολήσεις» αθώα αναψυχή [«σονέτα, ωδές και άλλα έργα λυρικής ποίησης»] ενός συγγραφέως ήδη ερωτευμένου με το θέατρο, αλλά έχοντας ακόμη την οκνηρή τάση προς τις υπναγωγικές συνελεύσεις μιας επαρχιακής ακαδημίας, της Αποικίας Αλφέας.

Από την εισαγωγή της ιταλικής έκδοσης του Υπηρέτη δύο αφεντάδων
μετάφραση: Χρήστος Γούδης